روبینا پرواز آریا

شهر سوخته زاهدان

مقدمه:

امروز قصد داریم شما را با یکی از دیدنی ترین ،جذاب ترین و شگفت آور ترین جاذبه های دیدنی استان سیستان و بلوچستان آشنا کنیم جاتذبه ای که نامش شهر سوخته نام دارد و اطلاعات جالبی را برایتان به ارمغان می آورد پس همراه ما باشید

تاریخچه:

شهرسوخته در نزدیکی جاده‌ی زابل به سمت زاهدان و در مسیر حدود ۵۶ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان زابل، در استان سیستان و بلوچستان و در ناحیه‌ی جنوب‌شرقی کشور ایران قرار دارد.این شهر در روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. گفتنی است دوره ی بنای این شهر بزرگ با دوره برنز و تمدن جیرفت همزمان است.

در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردیده است .

توضیحات در مورد ثبت شدن شهر سوخته در فهرست میراث جهانی یونسکو:

این محوطه ی باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب می‌شود که با برخورداری از قدمت ۵۰۰۰ ساله هم‌اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می‌شود.

اطلاعات بیشتر درباره ی شهر سوخته:

شهر سوخته یکی از آثار تاریخی و باستانی عصر برنز و هم‌دوره با تمدن جیرفت در استان سیستان و بلوچستان در ایران، محسوب میشود این شهر در ساحل رودخانه هیرمند و دریاچه هامون و در کنار جاده کنونی زابل بنا شده بوده‌است. کلنل بیت، یکی از ماموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرده و نخستین کسی بوده است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامیده است و تصور نموده که خاکسترهای بازمانده در اطراف تپه به دلیل رخ دادن یک آتش‌سوزی بوده است. پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در سال ۱۹۳۷، اطلاعات سودمندی در خصوص این محوطه بیان کرده‌است. سپس شهر سوخته توسط باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسی و کاوش قرار گرفته‌است و همچنین پس از آن سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سیستان تا به امروز مسئولیت کاوشگری در این بتپه را به عهده داشته‌است.

به نظر می‌رسد این شهر در آن زمان حدود ۲۸۰ هکتار مساحت داشته است که متشکل از مناطق مرکزی، ناحیه‌ی سکونت، قبرستان، ساختمان‌های تاریخی و همچنین بخش صنعتی بوده است ، لازم به ذکر است که بدانید بیشتر مساحت این شهر متعلق به منطقه‌ی مسکونی به وسعت ۸۰ هکتار میباشد. محققان بر این باورند که شهرسوخته در زمان‌های دور، پوشیده از درخت‌های زیبایی چون افرا، سپید و بید مجنون بوده است که براثر آتش‌سوزی و گذر زمان، این طبیعت زیبا و جذاب از بین رفته است.

گفته می‌شود در حدود ۳۲۰۰ سال پیش از تولد حضرت مسیح، رودخانه‌ی هامون وسعت زیادی داشته و همچنین از آب فراوانی برخوردار بوده است. ولی به‌ مرور زمان کشور افغانستان از آب این رودخانه به مقدار زیاد و بدون حساب‌وکتاب برداشت می‌کند و درنتیجه باعث می‌شود که فضاهای سبز در نزدیکی شهر سوخته و رودخانه هامون خشک شون همچنین برخی گفته‌اند که در آن زمان نیزارهای وسیعی در این شهر وجود داشته ‌است کهاهالی این منطقه با استفاده از حصیرهای آن، وسایلی را درست کرده‌اند. شایان ذکر است طبق مدارک موجود در آن زمان به‌وسیله‌ی آب این رودخانه، زمین‌های کشاورزی را آبیاری می‌کردند

از جمله مهم ‌ترین دلایل افول تمدن شهر سوخته را حمله ی اقوام مهاجم همسایه همچنین تغییر مسیر رودخانه هیرمند ذکر کرده اند اما برخلاف تصور عام، در واقع در این شهر آتش‌سوزی رخ نداده‌است. حتی شواهدی نیز بر وجود جنگ‌افزار هم در شهر سوخته یافت نشده. شهر سوخته یک تمدن وابسته به صنعت بوده؛ بنابراین کوره‌های بسیاری در آن فعال بوده‌اند که خاکستر آن‌ها در اطراف منطقه مسکونی تل‌انبار می‌شده‌است. همچنین، در دوران‌های پس از افول تمدن در این منطقه، مردمان کوچ‌رو برای درست کردن غذا، زمین را می‌شکافتند و آتش روشن می‌کردند. با این شرایط نخستین باستان‌شناسان وقتی از این منطقه بازدید داشتند، مشاهده کردند که یک سطح وسیع خاکستر وجود دارد؛ پس نخستین لقبی که به آن دادند، شهر سوخته بود در نتیجه آنچه در شهر سوخته موج می‌زند، تخصص، همبستگی، دوستی و صلح بوده و جنگی در کار نبوده‌است.

درآخر اینکه شهر سوخته یکی از شگفتی‌های دنیای باستان میباشد و یافته‌های جدید باستان‌شناسی گواه این ادعاست. بر اساس کشفیاتی که در طی سال‌های متمادی در شهر سوخته انجام گرفته است می‌توان گفت که شهر سوخته مهم‌ترین مرکز استقرار منطقه در دوران مفرغ میبشاد.

منطقه گورستان:

کارشناسان در قبرستان شهر سوخته حفاری‌هایی را در حدود سال‌های ۱۳۷۶- ۱۳۸۳ هجری قمری انجام دادند که نهایت منجر به پیدا شدن ۳۱۰ قبر شد.

طی کاوش‌های به‌عمل آمده توسط باستان شناسان، برخی از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه کفنی دفن می‌کرده‌اند. در تعدادی از قبرها، آثار پارچه در روی بدن اجساد مردگان دیده می‌شود و همچنین پارچه‌ها به سه شکل گوناگون در گورها دیده می‌شود:

1)به صورت کفن، که مرده‌ها را در آن می‌پیچیده‌اند؛

2)به شکل لباس زیرانداز و روانداز؛

3) کف گور فرش شده و مرده را با لباس در آن می‌گذاشتند.

در نتها این نکته شایان ذکر است که اشیاء سفالی اصلی‌ترین موادی هستند که تقریباً در همه گورها وجود دارند در کنار این دسته از اشیاء، هدایای دیگری ساخته شده نیز از سنگ، چوب و پارچه در قبور دیده می‌شود.

 

بیشتر بخوانید: تور ارزان در روبینا پرواز

 

صنعت شهرسوخته:

شهر سوخته سیستان مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده است که در نوبت ششم کاوش در شهر سوخته سیستان نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمده است . در جریان حفاری‌های نوبت‌های گذشته در شهر سوخته سیستان مشخص شد که جهت صنایع ساخت سفال و جواهرات در این منطقه، ساکنان شهر سوخته سیستان از درختان موجود در طبیعت اطراف برای سوخت استفاده می‌کرده‌اند.

همچنین باستان شناسان با یافتن مهره‌ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور، پس از پژوهش درباره ی روش‌های ساخت ورقه‌ها و مفتول‌های طلایی دریافتند که صنعتگران شهر سوخته سیستان با ابزار بسیار ابتدایی در آغاز صفحات طلایی بسیار نازکی به قطر کمتر از یک میلی‌متر تهیه کرده انو و سس آن‌ها را به شکل استوانه‌ای لوله نموده و بین استوانه‌های طلا مهره‌های لاجورد قرار می‌داده‌اند.

در شهر سوخته سیستان همچنین انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه و حصیر یافت شده است که معرف و نشان دهنده ی وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته نساجی در آن جا میباشد.

 

بیشتر بخوانید: تور ارزان در روبینا پرواز

 

در آخر اینکه تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته سیستان به دست آمده است و تحقیق دربارهه ی اشیاء حصیری مشخص کرده که مردم شهر سوخته سیستان با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف دریاچه هامون سیستان سبد و حصیر می‌بافتند همچنین از این نی‌ها نیز، برای برای درست کردن سقف ساختمان‌ها استفاده می‌شده‌است گفتنی است صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر پیشه‌های مردمان شهر سوخته سیستان بوده‌است.

سازماندهی های اجتماعی و مدنی شهر سوخته:

شهر سوخته سیستان بدون شک جزو شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده‌است و این نکته نه تنها در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی دیده می‌شود بلکه در سازمان‌دهی اجتماعی شهر نیز قابل رویت و مشاهده‌است. شهر سوخته سیستان دارای تشکیلات منظم و مرتبی بوده‌است و آثار باقی‌مانده نشان دهنده این امر است که در این شهر طی هزاره سوم پیش از میلاد، دارای یک نظام مرتب و منظم آبرسانی و تخلیه فاضلاب بوده‌است همچنین در نخستین مرحله کاوش‌های باستان‌شناسی، در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم و لوله‌کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شده که نشان‌دهنده وجود برنامه‌ریزی مدنی در شهر سوخته سیستان میباشد. به بیان دیگر همانطور که گفته شد در شهر سوخته همه‌ی امور اصول و قاعده‌ی مشخصی داشته است. تحقیقاتی که در این منطقه تاریخی و پیشرفته صورت گرفته‌شده نتایج جالبی را در برداشته و حاکی از آن است که برای استفاده از آب و هدایت آن به داخل خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی، مسیرهایی را طراحی کرده است و همچنین با استفاده از ﮔل، لوله‌هایی سفالی درست کرده و در این مسیرها قرار داده‌اند. همچنین ساختمان‌ها بانظم و زیبایی خاصی بناشده‌اند. همه‌ی این موارد نشان‌دهنده‌ی این است که شهر سوخته از رونق و پیشرفت بالایی برخوردار بوده است.

نکته جالب درباه ی شهر سوخته:

زمانی که این شهر پیدا شد، کارشناسان و باستان‌شناسان ایرانی به این منطقه فرستاده می‌شوند. آن‌ها تحقیقات زیادی را روی این شهر انجام دادند اما در خیلی از موارد به جوابی نرسیدند. به این دلیل از کارشناسان برجسته‌ی کشور ایتالیا دعوت به عمل آمد تا به ایران سفر کنند و در مورد شهر سوخته به تحقیق و تفحص بپردازند. محققان ایتالیایی از شهر سوخته بازدید و تحقیقات خود را با استفاده از میکروسکوپ‌های بسیار قوی و دقیق آغاز کردند. دانشمندان کشورمان با کمک باستان‌شناسان و کارشناسان ایتالیایی و با استفاده از اورانیوم ۲۳۸ و همچنین علم پالئوماگنتیک روی بقایای این شهر، آزمایش‌هایی را انجام داده و به این نتیجه رسیدند که انسان‌هایی در حدود مهر و موم‌های( ۱۹۰۰-۲۹۰۰) میلادی در این ناحیه زندگی کرده و در این سال‌ها شهری را درست کرده‌اند که ارتباط و همکاری خوبی با شهرهای همسایه داشته‌ است همچنین مردم شهر سوخته از نظر هنر و صنعت آن‌قدر پیشرفت کرده بودند که شهرت جهانی پیدا می‌کنند. طبق اسناد برجای‌مانده، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که اهالی این شهر با کشورهای همسایه مانند ترکمنستان در تجارت بوده و ارتباط تنگاتنگی بین ساکنین این شهر و مردم ترکمنستان وجود داشته است و همچنین حدود ۱۹۰۰ سال قبل از به دنیا آمدن حضرت عیسی (ع) ، دوستی و همکاری موفقی بین اهالی شهر سوخته و مردم دره پنجاب، برقرار بود است در آخر اینکه کارشناسان ظرف‌های سفالی پیداشده از شهر سوخته را با ظروف کشف‌شده از دره پنجاب مطابقت دادند و متوجه شدند که بسیار شبیه به یکدیگر هستند در نتیجه نکته‌ی قابل‌توجه این است که کارشناسان کشور شوروی در مورد ترکمنستان تحقیقاتی را انجام می‌دهند و به این نتیجه می‌رسند که مردم شهر سوخته با کشور ترکمنستان در ارتباط بوده اند.

 

اینک به بهرخی از پیشرفت ها و جاذبه های گردشگری شهر سوخته اشاره میکنیم:

نخستین چشم مصنوعی جهان در شهر سوخته بوده است:

برای نخستین بار در شهر سوخته یك چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش كشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است همچنین جمجمه زن صاحب چشم مصنوعی شهر سوخته ،چشم مصنوعی روی جمجمه او دیده می‏شود.

چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ او کار گذاشته شده است و با وجود گذشت زمان نزدیک به 4500 سال از ساخته شدن آن هنوز سالم است همچنین جنس این چشم مصنوعی یافت شده هنوز بطور کامل مشخص نشده است اما به نظر می رسد که در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است.

در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل چشم توسط مفتول‌‌های طلایی به قطر كمتر از نیم میلی‌متری طراحی شده‌اند. همچنین مردمک این چشم در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی كه تقریبا یک لوزی را تشكیل می‌دهند در پیرامون مردم ک مشاهده میشود.

سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته سید منصور سید سجادی گفت:ه است مطالعات نخستین نشان می دهد كه این چشم مربوط به چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6705 بوده است. همچنین وی بیان كرد: بر اساس بررسی ها، زیر تاق ابروی این زن آثار آبسه دیده می شود و به علت تماس طولانی مدت بخش زیرین چشم مصنوعی با پلك چشم آثار ارگانیكی پلك چشم نیز در روی این چشم مصنوعی مشهود است.
وی بیان كرد: بررسی های انسان شناسانه نشان داده كه به احتمال بسیار زیاد این زن بین 25 تا 30 سال سن داشته و دو رگه (سیاه و سفید) بوده است.
سجادی بیان كرد: ظرف های سفالی، مهرهای تزیینی، كیسه چرمی و یك آینه مفرغی در این قبر پیدا شده است.

جراحی مغز در شهر سوخته:

یكی از شگفت انگیزترین یافته های این شهر باستانی، پیدا شدن نشانه های كهن ترین جراحی مغز در آن است.

جمجمه ای از دختر 12 یا 13 ساله در این شهر باستانی كشف شده كه در 4800 سال قبل پزشكان این منطقه برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی كردند و این دختر بچه نیز مدت ها بعد از این عمل زنده مانده است. اسكلت كامل این دختر بچه پیدا شده و چهره او نیز توسط اندام شناسان دیرینه شناس باز سازی شده است.

شایان ذکر است همچنین باستان‌شناسان در شهر سوخته خط‌کشی را پیداکرده‌اند که به نظر می‌رسد از چوب درختی به اسم آبنوس درست‌شده است، و نیز تخته‌نردی که تمام مهره‌های آن در داخل یک ظرف و در نزدیک آن وجود داشته است را دریکی از قبرهای شهر سوخته کشف کردند. جنس این تخته‌نرد از چوب درخت آبنوس بوده و مهره‌های آن را با سنگ‌های قیمتی مانند فیروزه، عقیق و لاجورد ساخته‌اند.

خط کش 5 هزار ساله در شهر سوخته:

خط كش ساخته شده از چوب آبنوس در كاوش های باستان شناسی شهر سوخته كشف شده است.

سرپرست گروه باستان شناسی شهر سوخته دکتر سید منصور سید سجادی گفت: این خط كش به طول 10 سانتی متر با دقت نیم میلی متری از جنس آبنوس میباشد كشف این وسیله نشانگر این است كه ساكنان این شهر باستانی پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات داشته اند.

قدیمی ترین تخته نرد جهان:

كهن ترین تخته نرد جهان از گور باستانی به شماره 761 در شهر سوخته به همراه 60 مهره پیدا شده است.

این تخته نرد؛ بسیار قدیمی تر از تخته نردی است كه در گورستان سلطنتی «اور» در میان رودان (بین النهرین) پیدا شده بود.

همچنین این تخته نرد از جنس آبنوس و به شكل مستطیل ساخته شده است و بر روی آن یك مار كه ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است. در آخر اینکه این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد و مهره ها كه در یک ظرف سفالی در كنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ های رایج شهر سوخته یعنی لاجورد، عقیق و فیروزه ساخته شده اند

 

نخستین انیمیشن جهان در شهر سوخته:

باستان شناسان هنگام تحقیق و كاوش در گور پنج هزار ساله جامی را یافتند كه نقش یک بُز و یك درخت روی آن به چشم میخورد، آن ها پس از بررسی این شی دریافتند که نقش روی جام بر خلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه های تاریخی شهر سوخته، تكراری هدفمند دارد، به گونه ای كه حركت یک بُز به سوی درخت را نشان می دهد.

هنرمندی كه جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در پنج حركت، بزی را طراحی كند كه به سمت درخت حركت و از برگ آن تغذیه می كند.

باستان شناسان با نزدیک كردن این تصاویر به یكدیگر موفق شدند نمونه ای از تصویری متحرك را در قالب فیلم 20 ثانیه ای به دست آورند.

بز از جمله حیواناتی است كه در رسیدن به ارتفاعات ماهر است و می تواند با حركت جهشی به سمت بالا بجهد كه هنرمند نقاش شهر سوخته با دقت و زبردستی موفق شد جهش این بز را به تصویر بكشد.

این جام كه از آن برای نوشیدن استفاده می شده 10 سانتی متر ارتفاع دارد و بر یک پایه استوار شده است.

سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته دکتر سید منصور سید سجادی گفت: تاكنون در دوره های قبل از تاریخ چنین تصویری دیده نشده و این تصویر برای نخستین بار در شهر سوخته یافت شده است.

سید منصور سید سجادی در ادامه گفت: در بسیاری از ظروف شكل هایی به چشم می خورد كه تنها تكرار هستند و حركتی در آنها دیده نمی شود اما تحقیقات ما نشان داده است كه این نقش، قدیمی ترین ایده مردمان باستان برای ارائه «تصویر متحرک» و یا به تعبیر امروزی همان «انیمیشن» است.

در انتها اینکه:

از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده شهر سوخته می توان از سفال با امضای سفال گر بر روی آن، سوزن، دكمه، چكش، سنجاق سر زنانه، شهرك های مسكونی و ساختمان های همگانی هم چون آپارتمان وهمچنین بذر خربزه، حبوبات، برنج، زیره، ماهی خشك كرده، كوره های سفالگری، كوره های ذوب فلزات، تبر، بندكفش، قلاب، شانه سر گل مو، ، طناب، سبد،قاب های چوبی، كفش و همچنین كمربند نام برد.

خلاصه ی کشفیات:

در یک تقسیم‌بندی کلی، اشیاء پیدا شده را می‌توان به گروهای زیر تقسیم کرد:

1) اشیاء زینتی   2)اشیاء آیینی   3) اشیاء مربوط به پیشه ها   4) اشیاء مورد استفاده در زندگی روز مره   5) مواد غذایی

 

بیشتر بخوانید: تور ارزان در روبینا پرواز

 

آژانس مسافرتی روبینا پرواز - تهران - خیابان شریعتی

 

02177529703 الی 4